Een belangrijk en leerzaam stukje geschiedenis blijft voor altijd de Jodenvervolging die plaats vond ten tijde van de 2e Wereldoorlog. Overal in Europa zijn er plekken te vinden die iets vertellen over of te maken hebben met deze verschrikkelijke gebeurtenis uit het verleden. Zo ook hier in Edam.
Tijdens de wandelroute door de Joodse geschiedenis van Edam leert u niet alleen over de tijd van de Jodenvervolging maar ook over de vreedzame geschiedenis van de Joodse gemeenschap van daarvoor. U gaat zelfs helemaal terug naar de 17e eeuw. Er was een Joodse gemeenschap in Edam vanaf begin 1600 tot 1886 die binnen de handelsstad Edam een vreedzaam leven leidde. Op een gegeven moment kreeg Edam de status van Ringsynagoge. Dit betekent dat Joodse families uit de regio naar Edam kwamen voor hun vieringen. Tegenwoordig is van deze periode alleen de Joodse begraafplaats nog zichtbaar waar meer dan 200 mensen liggen begraven. Deze begraafplaats komen jullie tijdens de wandelroute ook tegen.
Het is wel bekend waar gebouwen hebben gestaan zoals de synagoge maar deze zijn tijdens de wandelroute niet zichtbaar. De Joodse gemeenschap in Edam heeft zich opgeheven omdat men niet meer kon voldoen aan de voorgeschreven tien mannen die aanwezig moesten zijn tijdens de gebedsdienst en de resterende families voegden zich na 1886 bij de Joodse gemeenschap in Monnickendam. Belangrijk om te weten is het gegeven dat de Joden, Lutheranen, Doopsgezinden, Katholieken vreedzaam naast elkaar leefden in deze periode.
Hoe zijn deze verhalen dan zo goed bewaard gebleven? Vooral door de gebouwen die er vandaag de dag nog steeds staan.
Ik neem u in dit blog in vogelvlucht mee langs de verschillende plekken en gebouwen op de route van de Joodse wandelroute in Edam. We beginnen bij slager Hart in de Hoogstraat.
Hier start de wandelroute. In het gebouw van de Hoogstraat 3 zit al voor een hele lange tijd een slagerij. De Joodse familie Hart oefende hier dit ambacht van vleeshouwer uit.
Als u soms dacht dat er zich vroeger geen intriges en affaires voordeden dan heeft u het goed mis. In een van deze huisjes op de Bult woonde aan het begin van de 19e eeuw Hester Lehman Levy en Philip Joseph de Haan. De roddel gaat al meer dan honderd jaar dat Hester beviel van een baby die niet van haar echtgenoot was. Ontdek meer over dit dramatische verhaal tijdens de wandelroute.
Tijdens de 2e Wereldoorlog woonde Bakker Barend Houtman met zijn vrouw en zijn drie jonge kinderen op dit adres. In de herfst van 1942 verleende deze familie onderdak aan een Joods gezin van drie personen. Dat was natuurlijk ontzettend gevaarlijk in die tijd voor zowel het gezin van de bakker als voor het Joodse gezin. De bakker gaf daarna onderdak aan twee andere Joodse mensen, namelijk Rachel Citroen en Eddy Hess. Door verraad werden zij ontdekt en werd Houtman opgepakt. Terwijl je voor dit gebouw staat kunt u zich maar moeilijk voorstellen dat deze gebeurtenissen zich hier echt hebben afgespeeld met echte mensen. Als u leest hoe dit verhaal afloopt terwijl u een blik werpt op het gemoedelijke straatje komt dit besef toch wel even binnen.
De wandelroute vervolgt zich langs de Lingerzijde en de Kerkstraat. Hier was eind 17e eeuw een textielhandel gesitueerd. Hier woonde ook lakenhandelaren waaronder Isaac Jacobszoon en Salomon Isaacszoon. Nu is het een rustig straatje maar in die tijd was het hier waarschijnlijk een drukte van jewelste.
1779 wordt gezien als het echte oprichtingsjaar van de Joodse gemeente van Edam. Hierin speelde de familie Berlijn een belangrijke rol. Lees meer over deze invloedrijke familie tijdens de wandelroute in Edam.
Bij Kerkstraat 6 staat u even stil. Hier heeft namelijk de familie Brandon-de la Penha gewoond met hun 5 kinderen. Deze familie was net als alle andere families. Vader was straatventer, zoon was leerbewerker en dochter kleermaakster. Zij werden alle vijf zo uit het leven gerukt, gedeporteerd en vermoord in de concentratiekampen. De vijf struikelstenen zijn geplaatst ter nagedachtenis aan deze familie.
Een eveneens groot drama speelde zich een paar huizen verder af op nummer 10. Hier woonde de uit Duitsland afkomstige familie Faber. Vader en moeder werden vermoord in Auschwitz op 5 februari in 1943 en hun zoon in april 1943. Ook hier zijn struikelsteentjes gelegd ter nagedachtenis. Na de familie Faber kwam de familie Snijder op dit adres te wonen. Vader Snijder was actief in het Waterlandse verzet. Tijdens de wandeling komt u meer te weten over beide families en de daar bijhorende heldhaftigheden.
Een vrolijker verhaal is het verhaal van het gezin Leever die tijdens de 2e Wereldoorlog in de Grote Molensteeg 4 woonde. Het geluk van deze familie zat in het feit dat Max Leever was getrouwd met een niet-Joodse vrouw. Zij kwamen in 1941 naar Edam omdat de omstandigheden in Amsterdam verslechterde voor de joden. Later zijn zij naar Purmerend verhuist en leefde zij nog vredig verder. De Grote Molensteeg 4 zal dus altijd staan voor geluk in barre tijden.
De struikelstenen die u bij dit pand ziet verhullen al dat het ook hier mis is gegaan in de Tweede wereldoorlog. In de bovenwoning van Voorhaven 148 woonde in de eerste jaren van de oorlog een aantal uit Duitsland afkomstige Joodse vluchtelingen. Deze vijf mensen die al zoveel hadden doorstaan werden toch slachtoffers van de nazi’s in de Duitse concentratiekampen. 1 man Jacques Veerman die zich later bij hen voegde is het beter vergaan. Lees zijn verhaal tijdens de wandelroute.
In de 19e eeuw was dit pand in gebruik als café de Harmonie dat werd gerund door 3 bejaarde zusters. Zij hadden geen personeel en er was zelfs geen licht. In deze tijd raakte Edam in verval en de Joodse gemeenschap viel uiteen. Zij vertrokken met name naar Amsterdam. Kort daarna werd de Joodse gemeente in Edam opgeheven. Zoals je ziet is café De Harmonie tegenwoordig weer in gebruik als café. Hier kunt u samen met uw gezelschap even lekker genieten van een hapje en een drankje.
Op de locatie van de Voorhaven 50 stond het huis waar de in 1839 in Edam geboren Koopman Izak de Haan woonde met zijn vrouw Johanna de Vries. Helaas overleed Johanna en Izak hertrouwde met Betje Rubens. Met haar kreeg hij elf kinderen. In totaal had hij 13 kinderen waaronder de later bekende schrijfster Carry van Bruggen en de letterkundige, jurist en journalist Jacob Israël de Haan. Tijdens de wandelroute leert u meer over deze extravagante familie.
In 1772 werd hier de eerste Joodse man begraven en in 1920 de laatste Joodse vrouw. Deze begraafplaats was er ook voor Joden uit de omliggende dorpjes. Het begravingsregister is hier nog steeds te bekijken net als de 14 grafstenen die er nog steeds staan. Tegenover de begraafplaats staan twee monumenten de Tochtgenoten en het plaquette voor de Slachtoffers van de Jodenvervolging. Zeker een kijkje waard als u het mij vraagt.
Deze brug overspant het Oorgat en ligt tussen de twee kanten van de Voorhaven. Rechts stond het houten hek van de Joodse begraafplaats. In de 2e Wereldoorlog verdween het hek in de brandhout kachel. Ontzettend zonde van de verwijzingen uit de Bijbel die in het hek gekerfd waren. Maak een mooie foto op de brug als herinnering aan deze leerzame wandelroute.
Alweer een struikelsteentje. Dit keer als nagedachtenis aan Franz Hirsch een Joodse binnenhuisarchitect of meubelmaker. Helaas werd hij in april 1942 gedeporteerd naar Westerbork en in 1943 werd hij gedeporteerd naar concentratiekamp Sobibor waar hij werd vermoord. Op het steentje zijn naam en toebehoren te lezen. Dit is een moment waarop u zich kan afvragen waarom mensen die beschikken over zoveel capaciteiten werden gezien als uitschot die geen recht hadden om te leven.
Als u dacht; nu heb ik alle struikelsteentjes wel gezien dan heeft u het mis. Ook bij Voorhaven 73 zult u ze zien liggen. De uit Duitsland afkomstige Joodse familie levy vestigde zich op dit adres in Edam. Alfred Levy richtte een koperwarenfabriek op waar werkloze Volendammer vissers mochten werken. Alfred, zijn vrouw en hun zoontje werden in 1942 gedeporteerd naar concentratiekamp Bergen-Belsen. Hoop op emigratie naar Palestina maar niets was minder waar. Vader en moeder overleden aan de ontberingen in het kamp. Al was er wel een lichtpuntje. Ontdek tijdens de wandelroute wat dit lichtpuntje was aan de hand van de struikelsteentjes.
Hoogstraat 10 is het adres waar de Joodse wandelroute eindigt. Het is tevens de plek waar de Joodse Samuel Cohen Farro door de liefde werd gebracht. Hij trouwde namelijk met Rachel de Vries en verdiende zijn brood als koopman. Het gezinnetje kreeg wel acht kinderen en verhuisde naar Amsterdam. Hoogstraat 10 werd verkocht en werd daarna een schooltje. Een mooi en zoet verhaal om de wandeling mee af te sluiten na al die droevige verhalen die tijdens de route zijn langsgekomen.
De wandelroute van De Joodse geschiedenis is voor iedereen toegankelijk. Ga naar www.waterlandopdekaart.nl en zet de route op je mobiel of iPad en wandelen maar. De route kunt u eventueel ook uitprinten als u dat liever heeft. Laat u lekker een ochtendje of middagje leiden door de historische gebouwen met elk hun eigen verhaal.
Kantoor Edam:
Bezoekadres: Damplein 1 (Stadhuis) 1135 BK Edam
Postadres: Postbus 91, 1135 ZJ Edam
Tel 0299-315125
Kantoor Volendam:
Bezoekadres: Zeestraat 37 (Museum) 1131 ZD Volendam
Postadres: Postbus 44, 1130 AA Volendam
Tel 0299-363747
© 2024 Stichting Tourist Information Edam-Volendam
Algemene Voorwaarden | Privacyverklaring | Vacatures VVV Edam-Volendam
